Ստենդալ ֆր.՝ Stendhal[1]
Ծննդյան անուն	ֆր.՝ Marie-Henri Beyle[1]
Ծնվել է	հունվարի 23, 1783[2][3][4][…]
Ծննդավայր	Գրենոբլ[5][1]
Վախճանվել է	մարտի 23, 1842[2][3][4][…] (59 տարեկան)
Վախճանի վայր	Փարիզ, Ֆրանսիա[5][1]
Գերեզման	Մոնմարտր գերեզմանատուն
Գրական անուն	Stendhal[1], Henri Stendhal[6][1], Stendalis[6][1], Louis Alexandre Bombet[1], Anastase de Serpière, Don Flegme, William Crocodile և Dominique
Մասնագիտություն	գրող, ինքնակենսագիր, օրագրի հեղինակ, կենսագիր, վիպասան, դիվանագետ և արվեստագետ
Լեզու	ֆրանսերեն[1]
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա[1]
Գրական ուղղություններ	ռեալիզմ
Ուշագրավ աշխատանքներ	Կարմիրն ու Սևը, Պարմի Մենաստանը, On Love?, Memoirs of an Egotist?, Mémoires d’un touriste?, Vanina Vanini?, Lucien Leuwen?, Armance?, The Life of Henry Brulard?, Rome, Naples and Florence?, Racine and Shakespeare?, Italian Chronicles? և Q17358554?
Պարգևներ	[7]
Ստենդալ Վիքիքաղվածքում
Ստենդալ Վիքիդարանում
Stendhal Վիքիպահեստում

Ստենդալ (ֆր.՝ Stendhal, իսկական անունը՝ Մարի-Անրի Բեյլ, ֆր.՝ Marie-Henri Beyle, հունվարի 23, 1783^{[2][3][4][…]}, Գրենոբլ^[5][1] – մարտի 23, 1842^{[2][3][4][…]}, Փարիզ, Ֆրանսիա^[5][1]), ֆրանսիացի գրող, ֆրանսիական ռեալիստական վեպի հիմնադիրներից մեկը։ Ստենդալը ֆրանսիական գրականության ամենահայտնի ներկայացուցիչներից է։

Անձնական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստենդալը ծնվել է 1783 թվականին Գրենոբլում (Ֆրանսիա), փաստաբան Շերյուբեն Բեյլի ընտանիքում։ Հենրիետա Բեյլը` Ստենդալի մայրը, մահանում է, երբ որդին ընդամենը յոթ տարեկան էր։ Արդյունքում երեխայի դաստիարակությամբ զբաղվում են մորաքույրն ու հայրը, որոնց հետ Անրին այնքան էլ լավ հարաբերությունների մեջ չէր։ Ի տարբերություն վերջիններիս՝ Ստենդալին հատուկ ուշադրության ու ջերմության էր արժանացնում պապիկը` Անրի Գանյոնը, որը մեծ ազդեցություն է ունեցել թոռան գեղարվեստական զարգացման վրա` փոքրուց ի վեր նրա համար բացահայտելով Վոլտերի ու Դիդրոյի աշխարհը։ Այդ ժամանակներից տղան արհամարհանքով է լցվում եկեղեցականների ու, ընդհանրապես, եկեղեցու հանդեպ։ Նա ստիպողաբար էր Աստվածաշունչ կարդում և կասկածամտությամբ էր մոտենում կրոնին։

Դեռ դպրոցական տարիներից Ստենդալը հետևում էր Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության զարգացմանը` դեռևս չգիտակցելով դրա կարևորությունը։ Դպրոցում սովորում է երեք տարի։ Ինչպես խոստովանել է հետագայում, դպրոցում միայն լատիներեն է սովորել, սակայն ժամանակի ընթացքում տարվել է թվաբանությամբ, տրամաբանությամբ, փիլիսոփայությամբ, արվեստի պատմությամբ։

1799 թվականին Ստենդալն ուսումը շարունակելու նպատակով մեկնում է Փարիզ, սակայն, ոգեշնչվելով Նապոլեոն Բոնապարտի հեղաշրջմամբ, անցնում է զինծառայության^[8]։

Աստիճանաբար հիասթափվելով Նապոլեոնից՝ 1802 թվականին հրաժարվում է ծառայությունից ու ինքնակրթությամբ զբաղվում Փարիզում` ուսումնասիրելով փիլիսոփայություն, գրականություն ու անգլերեն։ Այդ տարիներին Ստենդալը երազում էր դրամատուրգ դառնալ՝ «նոր Մոլիեր»։ Սիրահարվելով դերասանուհի Մելանի Լուազոնին՝ նրա պատճառով մեկնում է Մարսել, բայց 1805 թվականին վերադառնում է բանակ։ Ծառայության տարիներին շատ ժամանակ է ունենում խորհելու համար և սկսում է գրավոր արտահայտվել երաժշտության ու գեղարվեստի թեմաներով։

1812 թվականին մասնակցում է ռուսների դեմ պատերազմին, Բորոդինոյի ճակատամարտին^[9]։ Տեսել է՝ ինչպես է այրվել Մոսկվան, չնայած նրան, որ մարտական փորձառություն չի ունեցել։ Հետագայում Ստենդալն իր հիացմունքն է արտահայտել ռուսների քաջության ու հայրենասիրության նկատմամբ^[10]։

Գրական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նապոլեոնի կայսրության անկումից հետո Ստենդալը մշտական բնակություն է հաստատում Միլանում։ Այստեղ է նա գրում ու տպագրում իր առաջին ստեղծագործությունները։

Հետագայում, քաղաքական մի շարք հանգամանքներից ելնելով, նա լքում է Իտալիան` վերադառնալով հայրենիք։ 1820-ական թվականներին Ստենդալը գրական սալոններում արդեն սրամիտ քննադատի համբավ ուներ։ Նույն տարիներին նա ակնհայտ ռեալիստական ուղղվածության մի քանի ստեղծագործություն է գրում, այդ թվում՝ իր առաջին վեպը` «Արմանսը» (1827 թվական)։ 1830 թվականին լույս է տեսնում «Կարմիրն ու սևը» վեպը։

Վերջին տարիները և մահը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստենդալի գերեզմանը Մոնմարտրի գերեզմանոցում

Ֆրանսիայում Հուլիսյան միապետության հաստատումից հետո Ստենդալը պետական ծառայության է անցնում` զանազան պաշտոններ զբաղեցնելով։ 1832 թվականին սկսում է գրել «Էգոտիստի հիշողությունները», իսկ երկու տարի անց` «Լյուսյեն Լևեն» վեպը։ Երիտասարդ տարիներին Ստենդալը վարակվել էր սիֆիլիսով, որն այդ ժամանակ բուժում չուներ։

Այն ժամանակաշրջանում, երբ Ստենդալը ձևավորում էր իր գեղագիտական հայացքները, եվրոպական արձակն ամբողջովին կրում էր Վալտեր Սկոտի ազդեցությունը։ Ստենդալը ստեղծագործում էր ապագա սերնդի համար։ Նրա արագընթաց, դինամիկ արձակն իր ժամանակից առաջ էր ընկել։ Կյանքի ընթացքում նա չգնահատվեց՝ գիտակցելով սակայն, որ իր ընթերցողները դեռ չեն ծնվել։

Գրողին նույնքան քաջություն է հարկավոր, որքան զինվորին։ Առաջինը պետք է նույնքան քիչ մտածի քննադատությունների մասին, որքան երկրորդը՝ հիվանդանոցի։

XIX դարի երկրորդ կեսին միայն Ստենդալը պատշաճ ուշադրության արժանացավ։ Ստենդալի արվեստը գնահատողները նրա գործերից մի ամբողջ գաղափարախոսություն քաղեցին։ Ստենդալի ռեալիզմը աննկարագրելի ազդեցություն է թողել եվրոպական ռեալիստական վեպի հետագա զարգացման վրա։

Վեպը ճանապարհին ընկած հայելի է, որում պարբերաբար արտացոլվում է և՛ կապույտ երկինք, և՛ կեղտ։ Հայելին կեղտ է արտացոլում, և դրա համար նրան եք մեղադրում։

Կյանքի վերջին տարիներին Ստենդալի հոգեվիճակն անհանգստացնում էր նրա մտերիմներին. նա ուներ վատ տրամադրություն և հուզվում էր առանց որևէ պատճառի։ Հաճախ նրա օրագրում հայտնվում էին տարօրինակ գրառումներ։ Դրանցից մեկը նման էր կանխատեսման. «Ես կուզեմ մեռնել փողոցում, զբոսանքի ժամանակ, ճիշտ այնպես, ինչպես անտեր շները»։ Նրա այդ ցանկությունն իրականացավ. 1842 թվականի մարտի 23-ին, Փարիզի փողոցում, զբոսանքի ժամանակ, գրողը ուշագնաց է լինում և մի քանի ժամ անց մահանում է։

Իր կտակում Ստենդալը խնդրել էր գերեզմանաքարին գրել հետևյալ տողերը.

ԱՐԻԳՈ ԲԵՅԼՄԻԼԱՆՑԻ ԳՐՈՒՄ ԷՐ ՍԻՐՈՒՄ ԷՐ ԱՊՐՈՒՄ ԷՐ

Հիմնական ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

• «Արմանս» վեպ (հհ. 1-3, 1827 թ.)
• « Վանինիա Վանինի» նովել (1829 թ., թարգմանվել է հայերեն^[11]).
• «Կարմիրն ու Սևը (վեպ)» (ֆր.՝ Le Rouge et le Noir; 2 հատոր, 1830 թ., թարգմանվել է հայերեն^[12])
• «Պարմի Մենաստանը (Ստենդալ)» («La Chartreuse de Parme»; 2 հատոր 1839 – 1846 թթ., թարգմանվել է հայերեն^[13])
• «Իտալական քրոնիկներ» (հարատրակվել են 1855 թ.)
• «Զբոսաշրջիկի նոթերը» (հհ 1 – 2, 1838 թ.)
• «Լյուսիեն Լևեն» (անավարտ վեպ, 1834 – 1836 թթ., հրատարակվել է 1929 թ.)
• «Անրի Բրյուլարի կյանքը» (1835 թ., հրատարակվել է 1890 թ.)
• «Եսասերի հիշողությունները» (1832 թ., հրատարակվել է 1892 թ)
• «Լամիել» (անավարտ, 1839 – 1842 թթ., հրատարակվել է 1889 թ., ամբողջությամբ՝ 1928 թ.)
• «Չափազանց մեծ բարեհաճությունը կործանարար է» (1839 թ., հրատարակվել է 1912 – 1913 թթ.)
• «Նապոլեոն» (թարգմանվել է հայերեն)^[14]
• «Մոցարտի կյանքը» (թարգմանվել է հայերեն^[15])